[1271]

Autograph: Zürich StA, E II 356, 12-14 (Siegelspur) Ungedruckt

Rühmt Bullingers Wohlwollen, von dem alle seine Schriften zeugen, besonders auch sein Brief vom Vorjahr. Bertlins Gegner, der ihn bei Rat und Bischof [Christoph von Stadion]verleumdet hat, erhielt die Pfarrei Waltenhofen; er selbst wurde als Diakon nach Füssen berufen, wo er neben Pfarrer [Johannes Schallheimer] und Schulmeister [Benedikt Negelin] eine vielversprechende Arbeit beginnen konnte. Ist dabei auf die Schriften der Zürcher angewiesen; wünscht Bullingers Evangelien- und Paulusbriefkommentare sowie sein Buch "De origine erroris" und erkundigt sich nach weiteren Werken. Bittet um günstige Aufnahme seines Schreibens. Gruß. Mehrere Gleichgesinnte drängen ihn, Grüße zu übermitteln. Die exegetischen Schriften Zwinglis und Oekolampads sollten vollumfänglich veröffentlicht werden, was nicht nur den Druckern, sondern auch der Kirche Gewinn bringen würde.

Gratiam et pacem a deo patre per Christum. Amen.

Ea est tua, Bullingere doctissime, in omnes verae pietatis studiosos tum comitas tum benevolentia, ut nec me licet omnium postremum adeoque nullius assis hominem 1 aspernatus fueris, quin sedulo scribendo, hortando urgendoque instes, ut in agnita veritate non solum persistam, sed et pergam. Quod et scripta tua publica in summi dei gloriam eiusque sanctae ecclesiae profectum, christiani orbis breviter commodum pacemque praesentis[siman] aedita, tum tuae cum ad reliquos tum ad me datae epistolae ² , praecipue vero hec, quam anno superiori cum hoc nostro Petro ³ christianae et consolationis et confortationis (qui sub cruce laborabam) refertissimam a dedisti ⁴ . Deus bone, quam exultanti animo suscepi, legi, perlegi, relegi adeoque centies legi, ut tandem cum Paulo exclamaham: "Benedictus deus et pater domini nostri Iesu Christi, qui est pater misericordiarum et deus omnis consolationis consolans nos in omni adflictione nostra" [2Kor 1, 3f] etc.

Verum, optime Bullingere, vide interim b que dei patris mira dispositio ac eius in me misericordissima manus. Inpostor ille ⁵ cum suis conplicibus deferens me non solum apud magistratum, sed et episcopum ⁶ , qui tum aderat, et huius prefectos, voluit aqua et igni interdictum ⁷ prorsusque e mundo

Briefe_Vol_09-140	arpa

---

viventiumque numero sublatum, is, inquam, ille ob caussas, de quibus nec locus nec tempus scribendi, parrochia, quam bulla antichristica omnibus c bonis et piis reciamantibus arripuit, deiectus curam ecclesiae in Waln-hof[en] d8 , cui in domino novem annos prefui, non reparandae, sed perdendae suscepit. Deus pater hominem in sui agnition[em]e convertat! Ego mox a senatu nostri oppidi vocatus in diaconum ecclesae adsumptus ministro sacramentum et verbum. Vocavit senatus in pastorem virum ⁹ iuvenem quidem aetate, sed vita, moribus, tota conversatione laudaturn, tum sacrarum literarum quam studiosissimum. Vocavit paulo superioribus diebus ludi rectorem hominem nostratem 10 in literis egregie versatum, in linguis foeliciter studentern, ex Ulma. ||¹³ Vide fabulae preludia; catastrophen ¹¹ dominus cum tempore dabit ac mox imponet. Nos ex animo petimus, immo publice ecclesiae sanctae a profanis Babiloniis Rhomanensibus defoedatae emundationern restaurationemque oramus f .

Ad hoc opus tua, tum et tuorum in sacras literas foetura summe necessaria erit. Quare mandavi Petro, ut in evangelistas sex, in Paulum quattuor commentariorum tuorum exemplaria adferat ¹² . Libros, quos De errorum origine quattuor scripsisti g13 , nullos vidi, nullos nancisci hactenus h potui. Ah, mi Bullingere, quam cupio hos habere, non unum, sed quattuor exemplaria. Tu semper rescribis omnes esse divenditos; cur non, ut secundo excudantur, instas? De Bibliandri in prophetas commentariis fac sciam, qui extant ¹⁴ . De ponderibus, mensuris, studiis etc., de quibus super capita ultima Ezechielis scripturum promittit ¹⁵ , si quid aeditum est, cupio habere. Quid tu, vir a deo ecclesae sue instaurande datus post universum testamentum novum absoluturn nunc lucubrando labores ac sub incude habeas, cupio scire et non solum scire, sed et conparare, legere et vivere.

Parce, precor, humanissime Bullingere, inportuno, indocto occiamatori adeoque interturbatori sanctarum tuarum vigiliarurn. Quaecunque scribo, dico, adfero animo sincero, candido, breviter christiano. Tu, ut tuus est in

erstmals 1537 gedruckt worden; seine Evangelienkommentare erschienen erst ab 1542 (vgl. HBBW VIII, S. 210, Anm. 11). 13 "De origine erroris libri duo", Zürich 1539 (HBBibl I 12).

Briefe_Vol_09-141	arpa

---

Christi studiosos candor, tau animo accipies hancque meam infantiam, tum barbariem boni consules.

Te, tuam domum, maxime omnem ecclesiam Christi apud vos in pace et fide domini florere et crescere opto. Symistas tuos omnes, per quos dominus templum suum ab inpiis Rhomanensibus destructum, depredatum et exustum reedificari voluit, salvos animo et corpore precamur. Christus in suo opere vos conservet, augeat ac demum perficiat. Vale, mortalium unice dilecte.

Ex FLiessen. idibus maii anno etc. 39.

Barptolomaeus Bertlin,

ecclesiae in Fuessen diaconus,

tuus ad pedes discipulus. ||¹⁴

Vide inportunorum minas: Volunt, imo urgent apud nos veritatis evangelici amatores studiosissimi, ut horum omnium nomine tibi tuisque omnibus, praecipue tuis sanctis studiis otium, auctum et ut hactenus provectum precer, inter quos praecipue d. Iannes Schallhaimer ¹⁶ , pastor noster integer, de quo sul pra]i17 , Iannes Freiberger ¹⁸ , consul noster laudatissimus, Benedictus Negeli ¹⁹ , ludi literarii rector eruditus, Gothardus Schoc[h]k20 , christiani negotii adsertor fidelissimus, tum alii plures etc., qui Christo antichristo

Zeit 1559) nach Leutkirch. 1550-1563 war er Pfarrer im memmingischen Dorf Steinheim. Später scheint er noch längere Zeit in Memmingen gelebt zu haben, wo er spätestens 1600 starb. — Lit.: Hermann Erhard, Memminger Pfarrerbuch, Neustadt a. d. Aisch 1977, S. 64, Nr. 144.

Briefe_Vol_09-142	arpa

---

ablegato nomina dederunt. Speramus indies dominum hunc numerum augere. Nostrum erit adsiduo laborare, plantare irrigareque; dominus dabit incrementum ²¹ . At quorsum tandem meum ¹ lallare? Vale et vive in Christo perpetuo foelix ut supra.

Non irascetur dominus meus, si verbum addidero: Mi Bullingere, qui fit, ut non omnes in canonicos libros et Zwinglii et Oecolampadii - o deum immortalem, quanti viri! — vigilias et lucubrationes congestas et digestas excudi faciatis, quum hinc et typographis nulla certe Iactura, sed foenus, tum deo nostro laus, tum ecclesiae suae fructus uberrimus. Quare, si quo modo fieri potest, o Bullingere, cura, ut in unum volumen singulorum labores excudantur. Nostri omnes huiusmodi sitiunt. Vide alpicolarum sitim!

Tertio et aeternum vale.

[Adresse auf der Rückseite:] Domino Heinnricho Bullingero, Tigurinae ecclesiae episcopo vigilanti, fideli et docto, preceptori suo omni reverentia observando.