[256]
Autograph: Zürich StA, E II 343, 18. Siegelspur Teildruck: Corr. des réformateurs III 75, Anm. 20f
Sendet Bullingers Evangelienscholien nach Gebrauch dankend zurück. Bedauert, daß er Bullinger nichts
Ebenbürtiges schenken kann, schildert seine eigene bescheidene Bildung und drängt auf die Herausgabe
der Scholien. Bucers Evangelienkommentare sind zu weitläufig, Bullingers Stil jedoch allen verständlich.
Bullingers und Pellikans Kommentare werden von den Amtsbrüdern mehr gelesen als jene Zwinglis
(dessen Stil zu schwierig ist), Bucers, Capitos, Luthers und Bugenhagens. Nach [Claude]Farels Bericht
werden die Kommentare Pellikans, Zwinglis und Bucers in Paris offen verkauft, Zwinglis Psalmenkommentar
wurde in Lyon sogar gedruckt. Pelikan sollte sein Kommentarwerk vollenden, Bullinger
aber noch weitere hervorbringen. Auch Leo Jud sollte die bei ihm aufbewahrten Zwinglischriften
herausgeben. Kardinal Thomas Cajetan veröffentlichte, nach Farels Bericht, ein reformationsfreundliches
Buch, trotz des Protestes der Sorbonne. Melchior Tilman in Bern. Haller erwartet Bullingers versprochenen
Besuch. Grüße.Briefe_Vol_03_0178 arpa
S. Remitto hoc nuncio 1 , homine certe pio et paupere, doctissime Henrice, thesaurum
tuum 2 , quem mihi tot diebus nunc credidisti in summi erga me amoris tui testimonium
locupletissimum. Nam ut plane fatear, rapsodias meas barbarissimas et
lectu indignas 3 vix alteri atque alteri legendas offero invitus, non solum quod nullius
sunt eruditionis, sed quod iis minime carere possim nec semper candidi sint lectores.
Gratias itaque tibi ago, quas possum, immortales. Iam dudum epistola quadam
ignorantiam et studiorum meorum infaelicitatem tibi exposueram 4 , quam quantum
nunc multis adiuveris, testabitur ecclesia. Nullo unquam praecaeptore vivo in re
evangelica usus sum. Quicquid libellorum excudebatur et ad contionem vel aliquid
facere videbatur, id legebam. Concionatorem evangelicum nullum ante disputationem
nostram 5 audivi. Sebastianus 6 , qui nunc est Augustae 7 , mecum simili ferme eruditione
Christum docere incipiebat. Quare, mi Heinrice, te nequaquam paeniteat tuos
mihi labores, tui spiritus et ingenii foeturam communicasse. Excripsi summam libri
partem, denuo revisi, ut si quid primo labore omisissem oscitantius, postero resarcirem.
Quodsi immundius, quam velis, tractaverim codicem, condones. Hoc tamen
abs te peto propter reipublicae christianae utilitatem et fratres, quos innumeros ferme
esse non ambigo similis mecum eruditionis, quatenus apud te cogites, ut haec tua
scholia orbi invulgentur 8 . Sed dices mox Bucerum iam dudum hoc operis absolvisse 9 .
Scis, quibus ille temporibus scripserit, quam prolixius equo locos aliquando communes
tractare coactus sit. Longas item periodos abhorrent, qui minus latinae linguae
gnari sunt. Multa apud eum etiam videntur curiosius exquisitiusque descripta. Suum
tamen pensum optime absolvit. Cum vero domini gratia tibi hoc accesserit donum,
quod planiori stilo multaque gratia et dexteritate in proferendo sensu genuino polleas
-citra adulationem loquor et scribo id, quod deus novit -, lucem ipsam verbi
dei 10 sua claritate ita amoto modio 11 (sensus volo intricatiores obscurioresque sententias)
proferas, ut nemo fratrum se amplius excusare possit ignorantiae, [et]a tuis nos
prae[ciper]e velis scoliis b . In Zuinglii commentariis 12 stili gravitatem et linguarum varietatem
abhorruerunt, in Bucero prolixitatem, sicut et Capitone. Paucissimi Lutero
utuntur, et e Pomerani annotationibus 13 se nihil promoveri posse conqueruntur.
Duo vos hoc tempore primas tenetis, tu cum Pellicano. Pellicani commentarium 14
publice Lutetiae vendi Farelli comes et frater 15 hac hora retulit praesente Farello, qui
vos salvere iubet. Omnia tua, sed clanculum, in omnibus piorum manibus circumferunturBriefe_Vol_03_0179 arpa
16 . Zuinglii psalterium Lugduni cum paraphrasi Io. Campensis Gryphius c suppresso
Zuinglii nomine excussit 17 . Id et venditur palam et denuo imprimitur Lutetiae
18 . Venditur palam Buceri psalterium 19 . Vos igitur pergite, alter 20 in opere nondum
absoluto; tu vero, ut omnibus ecclesiis et fratribus prodesse possis, labori, quemadmodum
facis, minime parcas. Scio apud Leonem multa esse Zuingliana 21 , quae Megandro
communicat. Utinam et ille restitueret et invulgari curaret, ne vel solus vivo
et mortuo Zuinglio frueretur. Miraberis forte, cur ita ad scribendum urgeam: nulla
profecto alia causa, quam quod videam hoc tempore omnes ferme a studio sic abalienatos,
ut nisi omnia oculis offerantur clarissima explicatissimaque, pauci sint, qui
suis laboribus quippiam attentent aut assequi d studeant. Vos 22 itaque, quibus hoc a
domino concreditum est talentum, ne abscondatis scientes sententiam domini in servum
pigrum 23 . Ponite lucem «super candelabrum» [Mt 5, 15 par.].
Inter scribendum refert Farellus aliud, nempe Thomam Caietanum 24 cardinalem et ordinis praedicatorii generalem in multis nobis accessisse, de confessione auriculari, de coniugio sacerdotum, de divortio, quod viro, non mulieri admittit, quod in ecclesiis non nisi lingua propria omnia agantur. Scripsit in haec. Quod cum Sorbonistae Parisienses vellent condemnare 25 , vetuit cancellarius Parisinus 26 , ne quid definirent
Briefe_Vol_03_0180 | arpa |
---|
sine scripturis. Vetuit idem pontifex 27 Sorbonistis sub anathemate. Caietani opus 28 apud Badium impressum est et in prima pagina subscriptum: «Visa et approbata per summum pontificem».
Caeterum novi nihil apud nos est. Obequitarunt agrum nostrum his diebus senatores aliquot, ut dispicerent singulorum armaturam.
Retulit Melchior Tilmannus multa ex ore tuo, sed nihil literarum cum adferret, nolui ei nec literas nec librum 29 credere. Timeo hominis nugas teque precarer, quatenus hoc nuncio me certiorem redderes, quantae apud vos sit fidei et famae homo ille. Er welt sich gern hie niderlassen; gat uff hüt für rat 30 , nescio successum 31 .
Tandem absolvisti nunc Acta 32 . Opus nunc erit, ut peregrinationem tuam ad nos quoque absolvas et, quod promisisti 33 , praestes semel. Nam te expectabo. De rebus vestris obsecro vel semel veritatem scribas. Desiderant id multi, quod multi multa hinccinde spargant. Expectabo utinam [!] te, sed vide, ne frustra sicut et anno superiore.
Vale et salve perpetuo, charissime frater, meae non infima portio animulae. Valeat familia tua. Salvus sit item Pellicanus, quem insalutatum meo nomine non praetereas. Salvi sint symmistam omnes, Leo 34 , Carolst[adius] et ceteri.
Berne, 25. augusti anno 33.
Tuum minimum nummisma 35 .
[Adresse auf der Rückseite:] Heinrico Bullingero, ecclesiastae Tigurino, fratri suo longe omnium charissimo.