[199]
Autograph: Zürich StA, E II 360, 57. Siegelspur. -Ungedruckt
Lobt und verdankt die ihm zugekommenen Briefe und Schriften Bullingers. Preist die gegenseitige Freundschaft und entschuldigt sich, daß er nicht gleich zu allem antwortet. Zwischen Jud und Megander scheint ein reger Briefwechsel zu bestehen. Haller fragt nach der biblischen Begründung der Bestrafung von Täufern. Die Berner Prediger können sich in solchen Fragen gegenseitig zu wenig helfen; Kolb ist zu alt, er selbst zu unwissend, Megander zu eigensinnig. Haller bittet wegen seiner häufigen Fragen um Nachsicht, er ist auf Bullingers Rat angewiesen. Mit Gottes Hilfe konnte er sein Predigtamt bisher - während vier Jahren sogar allein -versehen, trotz seiner mangelhaften theologischen Ausbildung. Im Zusammenhang mit der von den Räten übrigens abgelehnten Veröffentlichung einer Schrift über Schule und Kirche in Bern haben sich Megander und Rhellikan gegenüber Haller und Kolb unkollegial verhalten. Dankt für Bullingers Römerbriefkommentar, über den er sich noch mehr freut als über die an ihn gerichtete Widmung, und drängt auf die Herausgabe weiterer Bibelkommentare. Megander plant die Veröffentlichung eines Kommentars zum Jakobusbrief den Haller kritisch beurteilt, und eines weiteren zum Epheserbrief Hailler wartet auf Zwinglis Jakobusbriefkommentar. Auf Ostern erhofft man sich die Wahl Jakob von Wattenwyls zum Schultheißen. Erbitterung über Zürichs Nachgiebigkeit [im Mandatstreit]. Gerüchte über eine Sinnesänderung Luthers. Ein Berner Amtsbruder behauptet, auf Grund des Alten Testaments sollten die V Orte angegriffen werden wie einst die Kanaaniter. Was meint Bullinger dazu? Grüße. Haller vermißt einen Teil von Pellikans Kommentarwerk.
Gratiam et pacem a domino.
Adeo grata sunt mihi omnia, candidissime Heinrice, quae hactenus ad me misisti 2 , quod gratiora non acceperim nec accepturum me credam, cum ipsa sis anima mea 3 totaque vita. Adulatores et minus syncaeros fratres etiam multos novi pluresque indies experior. Te cum primis exosculor sic, ut in fratrum amicorumque calculo primas obtineas. Post te de paucis hoc mihi vere persuadere possum. Quare si etiam lapillum vilissimum ad me miseris, eo gratior chariorque mihi erit, quod sciam ab amicorum optimo maximoque hunc accepisse. Nihil igitur turberis, etiam si non mox ad omnia rescribam. Multi abhinc Tigurum proficiscuntur, de quibus nihil constat, multi ad nos a Leone Megandro literas 4 adferunt, qui te quoque latent. Interim animus erga te meus manet syncerissimus. Faxit deus ut, quod schedis saepe tibi de me polliceor, experiri aliquando daretur.
De supplicio catabaptistis infligendo nihil penitus habeo, quod quaerar. Petieram collationem locorum Deut. 13 [1-5] et 18 [9-20] de pseudoprophetis occidendis et Math. 13 [30]: «Sinite utraque» etc., ad Titum [3, 10]: «Hereticum hominem» etc. 5 , quam et adhuc a te audire percuperem. Sic sumus tres 6 , ut plane confitear, quod parum in conferendis scripturis nos invicem iuvare possimus. Franciscus 7 et ego linguarum dono caremus. Ille senex iam est et ad internum hominem aedificandum 8 quotidie
Briefe_Vol_03_0084 | arpa |
---|
pergit, ego vero, quemadmodum Eccius Zuinglio improperabat, «ein selbs gwachsner theologus» 9 , qui nullis praeceptoribus a multo tempore usus, qui nec studii rationem habuerim nec ullum hominem, cum quo conferrem. Megander talis est, qui et iudicium et donum linguarum habet, caeterum sui propositi tam tenax, quod vel contendere cogar vel sine fructu abire.
Movi multa literis ad te datis et quotidie velut discipulus a praecaeptore quaero, quae te scio vel admirari vel suspicari, quasi te tentem. Sed absit ut unquam hoc de me cogites. Ita mihi arrident tua ac caeteris etiam piis fratribus, quod candida sunt, quod clara, quod vera et ita aperta ac simplicia, ut tenebrae ignorantiae nostrae penitus amoveantur. Quare te non paeniteat, in quem dominus tot dona contulit, me suppedaneum tuum aliquando tua in scripturis dexteritate iuvare. Non credis, quam mihi curta supellex 10 . Pro contionibus sacris dominus hactenus dedit, cui etiam soli tribuo, id, quod ecclesia nostra testetur, quando solus ad quadriennium multis sepe periculis et morti quoque expositus, multoties exilio, illi domini verbum ministravi 11 . Domino sit laus et gloria in saecula 12 ! Ex libellis et annotationibus multorum, cum neminem haberem praeceptorem, multa congessi maximo etiam labore. Literis sacris uti nesciebam, nisi quantum alii occasionem dabant et ecclesiae necessitas ministrabat. Iam dudum ad te scripsi, qui fuerim ab ovo 13 . Repeto nunc denuo, quo pergas eo libentius tua eruditione iuvare me, quemadmodum caepisti. Quod vero times inter nos 14 ali simultatem, de me sentias nihil simultatis et invidiae esse erga ullum mortalium. Si qui vero ambitione victi suam gloriam quaerunt 15 , cum contemptu saltem nominis mei nihil penitus moror. Es ist mir leid, daß min namm je truckt ist worden 16 , nisi aliquando orbi vestigia nominis praestare possem.
14. huius mensis, cum Megandro assiderem in iudicio nostro censorio 17 , dicebat se a senatu petiturum consensum super apologia quadam Rellicani 18 excudenda.
Quaesivi, qualis nam esset. Dabat eam in manus. Ego vidi illic encomia scolarum, didascolorum
[!] et subdocentium, praeterea et Megandri. Is itaque cum senatum adiisset,Briefe_Vol_03_0085 arpa
noluit consentire, nisi prius versa in linguam vulgarem illi praelegeretur. 15. postera
die cum et diacosii 19 convenissent, senatus uterque archigrammataeo apologiae
summam indicante negavit et consentire noluit. Quodsi Megander in praeambulari
epistola catalogum parochorum congessit, quantum ad me spectat, nihil moror nec
turbor, nisi quod parochis datur occasio vel simultatis, cum non omnes sint numerati,
vel pravae suspicionis, quod nos duo 20 non adnumeramur. Ego vobis id relinquo.
Sat erit domino esse commendatum. Credidissem Leonem eos sicut et de aliis monuisse.
Tu nihil ea de re sollicitus sis, ne cogitent me male habere. Vellem tamen tuum
de commentationibus illis iudicium crederes. Nam si alia non scribit, quam quae palam
docuit, facile a quoquam iudicari possunt.
Quod vero mihi, qui nihil de te meritus sum, tam egregiam foeturam in Romanorum epistolam nuncupare dignatus es 21 , quando credis gratias me acturum, quas deberem? Quando licebit beneficium hoc compensare, quo animum meum abunde saginasti? Praeterea in multis, quae pro tenuitate mea attigi, testimonium spiritui meo reddidisti. Nam 26. februarii huius anni pro contione epistolam eandem finiveram. Quaterniones omnes accaepi usque ad 5. inclusive. Si reliqui fuerint excusi, puer 22 ille bibliopole nostrae [!]23 adferet. Cum ita nec dignas agere gratias possim nec munus hoc alio simili munere rependere, curabo, ut vel indicium aut testem quantulumcunque gratitudinis accipias. Id sane confiteor, me piis tuis meditationibus in eandem epistolam plus gaudii accepisse, quod sciam, quantum profuturae sint multis fratribus orbis christiani, quam quod mihi ascribere dignatus sis. Amor et munificentia est erga me summa, sed donum dei, a quo haec profecta sunt, longe magis veneror. In Epistolam Petri promiseras 24 , sed utinam quae in Ioannis evangelium et Thessalonicenses habes, aliquando invulgarentur 25 . Promittit Megander in Epistolam Iacobi, et utinam ita invulgaret 26 , quemadmodum docuit. Testaretur, quam nimius sit aliquando
Briefe_Vol_03_0086 | arpa |
---|
in commendando, cum eandem omnibus epistolis Paulinis praetulerit, nullibique exactius fidei pietatisque rationem descriptam atque in ea. Item et in Ephesios 27 . Hanc enim novissime pro suggestu tractavit. Expecto a vobis Leonem in Epistolam Iacobi 28 .
Res nostrae publicae alioqui bene se habent. Dum nemo nos persequitur, constantes sumus, frigidi vero in adiuvandis fratribus 29 periculis undique et exilio idolatrieque expositis. Ad ferias pascales 30 magistratus ordinatur 31 . Illic desideraremus in consulem lacobum a Wattenwil. Sed dominus dabit principes, modo non faciat in furore suo 32 . Additus erat nostris animus erga vos, quod in sententiam illam consenseratis 33 ; sed nunc omnia silent, nec verbum accipimus, quomodo res vestrae se habeant. Quod si tibi commodum videtur, scribe.
Noricas stultitias 34 , dum iis carere non poteris, remittam pellectas tamen. Luterum ferebant revocasse sententiam libello de humano errore aedito 35 . Aliud ex te intelligo. Cuperemus et nos hunc libellum videre.
Tandem a contendit quidam ex nostris 36 nos esse etiam carnalem Israelern, ad quem spectent promissiones et minae legis et prophetarum, ita quod et nobis liceat, ut intelligas, in Antronios 37 invehi non secus ac in Cananeos bellorum tumultibus 38 . Contendit item iudicialia in hodiernum diem nos ligare perperamque factum, quod caesareae leges iis praeferantur, et ita contendit, quasi oraculum attulerit e caelo 39 . Ceremonias admittit abrogatas et quod sine lege Christus non possit praedicari. A quo Capito in synodo nostra dissentit 40 . Iam repeto, quod supra precatus sum: Te non
Briefe_Vol_03_0087 | arpa |
---|
paeniteat tuum in hac re iudicium indicare. Man sagt mir, du syest ze gütig, so man so vil nott hett nach räßi 41 ; welte gott, das dem ein tusch bschähi 42 . Quid pluribus? Timeo me te nunquam visurum.
Vale.
17. martii.
Et salvus sis perpetuo cum uxore 43 , liberis et fratribus tibi dilectis.
Pellicani laborem 44 multi expectant. Dominus det illi, ut caeptum opus perficiat. In 2. tomo commentariorum Pellicani 45 desidero primum quaternionem. Reliquos habeo usque ad LL. inclusive.
Tuus quem nosti ut suus
B. H.
[Adresse auf der Rückseite:]An Meister Heinrich Bullinger, predicanten ze Zürich, sinem geliepten herren und bruder.