[1137]

Autograph: Zürich StA, E II 348, 426r.-427v. (Siegelspur) Ungedruckt

Bittet, das Schreiben Luthers [Nr. 1126] wohlwollend aufzunehmen; entgegen dem Verdacht [der Schweizer], Luther gestehe den äußerlichen Zeichen Heilswirksamkeit zu, hat gerade er schon längst diese Irrlehre bekämpft. Mögen die Sakramente auch unwürdig empfangen werden, so handelt in ihnen doch Christus selbst; da [die Lutheraner] schriftgemäß darüber lehren, ist keine Rückkehr des alten Irrtums zu befürchten. Warnt vor ungerechtfertigter Kritik an Luther. Übermittelt Grüße, besonders von Matthäus [Zell], der von seinem Besuch bei verschiedenen deutschen Kirchen tief beeindruckt ist. Empfiehlt Otto [Werdmüller]. Macht sich Vorwürfe, daß er und Grynäus sich von Erasmus [Ritter] davon abhalten ließen, [Calvin und Farel] nach Bern und Genf zu begleiten.

S[alutem] d[ico]. Scribit ad te Lutherus ² , Bullingere amantissime, ex amico pectore. Tu literas eius pari animo excipies; id enim convenit et modestiae et humanitati tuae. Modestiae; nam cum tu tanti viri et in negocio Christi sic exerciti cuiusque ministerio tantopere benedixit dominus et benedicit, tamen non probas omnia, non requires, ut ille in tuis scriptis nihil desyderet. Humanitati;

Briefe_Vol_08-148	arpa

---

si enim ille sic scribit et loquitur, ut verum erga te amorem abunde prae se ferat, tu nihil suspicaberis diversi. Videt ille satis, dum tam suspensim tamque cautim rationem loquendi de mysteriis, quam ille ut in scripturis traditam sequitur, admittitis, quam se vobis nondum approbaverit a utque adhuc in gravissima apud vos suspicione haereat, tanquam is sit, qui vim salutis nostrae velit partim addicere externis ritibus, verbis et symbolis, cum, ut primus omnium nostrum hunc errorem oppugnavit, ita hodie nemini cedat in eo errore profligando. Posset igitur hinc offendi non leviter; sic tamen se ad retinendam provehendamque vestram amicitiam vobiscum accommodat. Certe b leve non est haberi insyncerum fidei praedicatorem eum, quo nemo vel prius vel constantius aut maiore denique successu fidei synceritatem vindicavit.

Sed illud vos perturbat, quod, quae ille scripturas secutus de verbis et symbolis totoque[?]c sacro ||426v. loquitur consyderans illa d ut domini verba, symbola et actionem, quae dominus e ipse offerat, praestet et proficiat, utcunque nostro ministerio hic utatur, vos intuemini respicientes in suscipientes ista homines. Horum enim infidelitate fit saepe, ut ipsi non experiantur illa dona dei, sicut ea offert dominus. Id autem non potest efficere, ut non debeamus ea mysteria domini ita commendare, ut ea ipse dominus nobis commendat. "Sed hinc vulgus veterem errorem rursus admittet, ut salutiferas res illas sibi habeat, etiam cum illis sine fide vera utitur."³ Istuc hinc qui fiat, cum tam diligenter inculcatur Christum esse, qui nos verbo suo doceat, baptismate peccatum abluat, in eucharistia ad vitam aeternam pascal. in absolutione de venia certos reddat? Hunc unum esse eum, qui f haec et cuncta salutifera nobis solus operetur, et si qui sine solida in ipsum fide ista suscipiat, eum sibi exitium sumere ⁴ . Ista cum nunquam non diligentissime illi ingerant, ex ipsorum profecto verbis nemo discet fiduciam in ulla re alia ponere quam in uno Christo, et hanc in Christum fiduciam an non recte et pie confirment, cum docent et hortantur tanta religione, ut homines in toto sacro ministerio in Christum cor suum attollant huneque verum in verbis et symbolis suis agnoscant ||427r. eoque non dubitent eum sibi in baptismate regenerationem, in eucharistia vivificam sui manducationem prebere? Sic enim habent eius verba, sic quoque illa ecclesia semper intellexit et usurpavit.

Ista, te oro in domino, mi Bullingere, et perpendas ipse, cum te Lutheri verba offendunt, tanquam illa g plus satis externo ministerio tribuant, et exponas aliis, quos eodem offendi intelligis. Verissimum enim est Lutherum cum suis de hisce rebus orthodoxe et sentire et loqui, ciuia secundum scripturam.

Briefe_Vol_08-149	arpa

---

Sistentiam enim illam et exhibitionem corporis et sanguinis domini profecto aliam non statuit quam praecise eam, quam verba domini exprimunt et quae corpus domini nec distrahat locis nec extrahat gloria coelesti. Sed de his coram satis testificati h sumus ⁵ . Scimus coram domino nihil in doctrina Lutheri esse, quod vos merito ab illo alienet; id ergo nos solicitos tenet, ne falsa de illius doctrina persuasio vos i alicubi perturbet. Amo et suspicio et vos; ut itaque animis quoque plene cum illis k coniungamini coniunctique perseveretis, quos coniunxit dominus in suo l ministerio, hoc querimus, isthuc percupimus. Tamen avertere maximopere expetimus, ne alteri in alteris Christum dominum offendatis. Verissime enim Plato in Minoo ⁶ : Greek Greek Greek Greek Greek Greek Greek Greek Greek Greek Greek Greek Greek Greek Greek Greek Greek Greek Greek Greek Greek Greek Greek Greek Greek Greek et paulo post ⁷ : Greek Greek Greek Greek Greek Greek Greek Greek Greek Greek Tu haec pro tuo candore cuncta in meliorem partem. Novit deus - et nisi ita sit, me abiiciat -, quod verissimo vestri 427v. || studio tenemur et haec scribimus. Dominus donet optato successu ministerium vestrum et in omnibus felices reddat.

Salutant vos fratres et Mattheus ⁸ noster, qui non paucas et Hessicas et Saxonicas et Svevicas ecclesias invisit ⁹ ; Lubecam enim usque et Hamburgum ad mare Balthicum profectus est, ubique etiam humanissime exceptus. Iurat se nunquam tantum eruditionis, pietatis et humanitatis expertum; nollet impensas itineris, quas non contemnendas fecit, triplo sibi rependi et hanc se peregrinationem non fecisse.

Ottonem 10 vestrum et nostrum non opus est vobis commendare; antea 11 enim eximie hominem dilexistis, nunc eum suo merito amplius diligetis, sic ingenuitate morum, eruditione et prudentia auctior ad vos redit.

Vale, Bullingere dulcissime, atque, cum ocium fuerit, rescribe.

Arg[entorati]. 10. iunii.

M. Bucerus tuus.

Quam vero pessime consulimus fratribus Genevatibus, cum illos solos Bernatibus permisimus 12 ! Quam multum hic peccavit Erasmus ¹³ ! Nisi enim ille

1: The Life and Thought of a Sixteenth-Century Reformer, Leiden 1999, S. 101-103.

Briefe_Vol_08-150	arpa

---

ingenue in os nobis dixisset: "Si vos itis, ego a caussa illorum me penitus subducam", Grynaeus et ego omnino eos Bernam m et Genevam deduxissemus. Utque nos et ipsi et Contzenus ¹⁴ audiunt, dominus non defuisset nobis et dedisset tantum avertere malum, imo n ipse illud avertisset usus opera nostra. Sed fugiunt quidam nimium in his cum fratribus communicare et omnem communionem cum iis, quos putant plusculum valere, interpretantur servitutem. Tum vulgi rumusculos illos: "docentur ab aliis, corriguntur"plus aequo timent. Non sic olim sancti verique ecclesiae ministri. Me nunc admodum mordet conscientia mea, quod non consulis pientissimi Basiliensis ¹⁵ consilium secuti sumus.

[Ohne Adresse.]