[1250]

Autograph a : Zürich StA, E II 357, 31-33 (Siegelspur) Teildruck und zusammenfassende Übersetzung: Blarer BW II 19f, Nr. 837

Dass zwei seiner Briefe Bullinger nicht erreicht haben, ist ihm unangenehm, da er ihm gegenüber nicht nachlässig scheinen möchte; Bullingers Schreiben und Geschenk haben ihn erfreut. Das überschickte Buch ["De origine erroris"] dient der christlichen Wahrheit sehr; die Beigabe eines Registers wäre allerdings nützlich gewesen. Die protestantischen Verteidigungsvorbereitungen sind angesichts der gegnerischen Rüstungen legitim; dankt gleichwohl für Bullingers Warnungen und mahnende Erinnerung an das Scheitern der Schweizer Reformierten. In Frankfurt wird eine Wende erwartet, doch der kaiserliche Gesandte [Johann von Weeze]hat zum geforderten Frieden noch nicht Stellung genommen und versucht die Bundesmitglieder mit allen Tricks gefügig zu machen; die Konstanzer werden nicht von der reinen Lehre abweichen. Die Gesandten des englischen Königs [Heinrich VIII.] in Frankfurt [Christopher Mont und Thomas Paynell] sollen erwirken, daß Gelehrte zu Gesprächen über die Durchführung der Reformation nach England geschickt werden; über die Haltung des Königs wird viel gemutmaßt. Hofft, daß sie entgegen der Befürchtung Bullingers vom Zorn Gottes verschont bleiben. Grüße. Hat den Ausschnitt aus dem Brief von Johannes Heß an [Johannes] Zwick weitergegeben, der jenem schreiben wird.

Gratia Christi tecum.

Male vero me habet, mi charissime observandeque in domino frater, quod duae nostrae epistolae vel fraude interceptae vel tabellionum incuria tibi, sic enim scribis ¹ , non sunt redditae, peius autem, quod omnino mihi, cuinam priores ilias literas ² ad te perferendas tradiderim, excidit; nam in posteriorem nuncium, typographi servum ³ , erit aliquando, ut forte fortuna incidam secumque hoc nomine expostulem. Longe vero pessime habet, quod ista sive perfidia sive negligentia ego b in suspitionem neglecti officii c apud te rapi, quod vehementer abominor, haud iniuria potui, quum vix ulli perinde atque tibi studium et diligentiam meam probare cupiam, quippe qui sis praeter caeteros optime de me meisque nec id sane paucis nominibus meritus. Te, quod aliquamdiu non scripseris, abunde excusant proximae illae dulcissimae literae tuae festivissimo planeque te digno munere ⁴ comitatae, quo velut pul-cherrimo foenore compensatum video, quicquid id fuit, quod desiderare prius potui, atque utinam sit aliquando, unde vicissim tibi gratificari queam et animum tot beneficiorum memorem pariter et gratum testari; nihil profecto magis in votis est. Dominum interim precor, ut de thesauro divitiarum

Briefe_Vol_09-099	arpa

---

suarum benignissime tibi, quaecumque in rem tuam erunt, propitius numeret tantisper, dum mihi quoque specimen aliquod non ingrati pectoris edere liceat.

Sunt libri ⁵ illi, quos misisti, ut eruditi ita etiam confutandis adversariorum impudentissimis mendaciis et asserendae veritatis religionisque puritati valde quam appositi, deinde etiam ob rerum varietatem longe iucundissimi, praesertim quum prudentissimo consilio sic omnia sis moderatus, ut nec pro suscepti argumenti amplitudine quicquam, quod res postulat, praetermiseris nec immodica prolixitate, quae in id genus scriptionibus etiam renitenti obrepit, lectorem oneraris, ut prorsum hic sis de tota christiana republica optime meritus, quando nemo bonus non videt, quid hic spectaris, quantos exhauseris labores et quibus tibi liber ille sudoribus constet. Unum adhuc, indicem, ni fallor, additum opportebat huic tantae multarum rerum varietati, qui absolutissimum licet laborem adhuc tamen absolutiorem conimendatioreinque reddere poterat; sed reservant hoc forte suo more postremae aeditioni calchographi, quo nova subinde lucri accessione gaudeant.

Nostrorum expeditione non est, quur multum hoc quidem tempore discruciere. Neminem illi lacessent priores; ut vero defensioni se parent ⁶ in istis adversariorum conatibus, nemo cordatior illis, puto, succensebit. Conscribunt isti passim milites, contrahunt alicubi copias sicque omnia instruunt, ut vel caeco perspicuum sit, quid in nos meditentur. Quid igitur nostri? Sterterentne supini et in tanta hostium vigilantia in utramque aurem securi dormirent 7 , quum praesertim, ut etiam ||³² nihil omnium negligant, non poterunt tamen, si hominum more aestimes, aequo Marte certare 8 cum istoc hoste, qui et numero et potentia et ipso denique belli nervo, adde et usu pugnandi longe est nostris superior? Tantum, mi Bullingere, abest, ut cornua ultro sumere ⁹ et velut priores irritare d velint eos, quos unice cuperent paci studere; nisi enim hebrew ¹⁰ a nobis stet et manus admoveat auxiliares, actum erit de nostris viribus. Gratias nihilo segnius ago piae tuae sollicitudini, qua vestro exemplo nostros admoneri vis, ne cristas tollant 11 neye in foedus et carnem confidant, quando istuc tam male cessit vestris ¹² . Nostris nihil optabilius pace, quae modo cum Christo constare possit, quantumvis alioqui iniquis conditionibus et aliarum omnium rerum iactura conciliatam hanc opporteat.

Caesar, De bello Gallico, 7, 19, 3).

Briefe_Vol_09-100	arpa

---

Expectamus nunc in horas catastrophen ¹³ comitiorum Francofordiensium 14 , quam multi metuunt tragicam futuram. Designatus episcopus Constantiensis 15 , caesaris ¹⁶ legatus, ante paucos dies nondum nostris super petita pace respondit, quem nec posse respondere putant, quod quidem ad solidam pacem necessarium sit. Interim ergo de generali religionis conciliatione agendum existimavit lubricus vir et vafer, qui omnia tentat, quo nostris exitum maturantibus alias atque alias remoras iniiciat eosque mirificis suis technis et blandiciis emolliat et frangat, lucem cum tenebris ¹⁷ , mendacium cum veritate ¹⁸ , Christum cum Belial ¹⁹ commissurus scilicet. Constantiensibus meis firma stat sententia citius rem et vitam et omnia perdere quam vel latum unguem ²⁰ a semel recepta religionis puritate discedere, quos animos Christus esse ipsis velit perpetuos.

Habet illic et Angliae rex ²¹ suos legatos, per quos petit in Angliam sibi mitti eruditos aliquot et pios viros, quibuscum de recte constituenda religione conferre possit ²² . Id quod si tam bono animo quam honeste facit, nihil dubito, quin feliciter quoque se fecisse aliquando intellecturus siet. Verum de hoc rege multi multa loquuntur et plura etiam, quam loqui velint, suspicantur.

Nobis supplicibus votis comprecandus dominus, ut nobis suo unius praesidio fretis securis et tutis esse liceat, quocunque tandem casura sit tantorum conatuum alea, ut nullo vel minimo nostro malo cadat ²³ . Terrent quidem et me - et quem non? —omnia ista, quae tu vere et graviter colligis insignitae et tantum non deploratae ingratitudinis nostre argumenta, et desaevituram in nos capitibus nostris imminentem dei iram certissime portendunt. ||33 In spem tamen venio nostros dies ob multos egregie bonos ac pios homines cum pace claudendos et mala ista gliscenti iam magis impiae posteritati, quae dominum et opera ipsius, quae nobiscum fecit, non novit, reservari, nec adeo multum temporis superesse videmus, quo tota haec nostra generatio ad patres suos congregetur ²⁴ . Urgebimus interim poenitentiam et dignos illa fructus ²⁵ tamque strenue nostrum faciemus officium, ut, qui pereunt, suapte se culpa perire dilucide intelligant. Quae de principibus et concionatoribus quibusdam scribis e , utinam non tam vere scriberes, quam id facis magno animi dolore. Sed manet istos suum iudicium, nec cum illis, quod valde spero, dominus

Briefe_Vol_09-101	arpa

---

nos involvet. Sed enim, quicquid in tot ac tantis maus boni speramus, tuis quoque ac totius ecclesiae tuae sacris f precibus impetratum cupimus.

Nostri omnes certatim salutem tibi suis verbis adscribere iubent, Zviccii ²⁶ inprimis et germanus frater meus Thomas cum sorore ²⁷ et mea coniuge ²⁸ , quae tuam ²⁹ quoque una mecum accuratissime salvere iubent et valere tecum in domino totis animis cupiunt. Commenda me eruditissimis et optimis viris Pellicano, Leoni ³⁰ , Theodoro ³¹ caeterisque istic rempublicam christianam et literariam iuvantibus, dein etiam consuli vestro Röstio. Bene vale, anime mi, et quemadmodum totum te semper nostrum esse sancte adfirmas, ita de nobis vicissim tibi persuade nihil esse in vita nobis g tuo illo syncerissimo amore iucundius, nihil antiquius. Faxit Christus, ut, quam istuc ex animo scribimus, tam liceat etiam re ipsa per occasionem aliquam clarissime testari Iterum iterumque vale.

Constantiae, 7. aprilis anno 1539.

Fragmentum, quod ex epistola Iannis Hessi ³² misisti ³³ , Zviccio nostro reddidi, qui mox veteris amici nomen gratulabundus agnovit ³⁴ illique se propediem scripturum recepit et per te rursum literas missurum ³⁵ .

Tuus ab animo Ambr. Blaurerus.

[Adresse auf der Rückseite:] Praestantissima pietate et [erudi]tione h viro d. Heinri[cho]Bullinge]ro ¹ Tiguricensis eccles[iae pastori]K syncerissimo, amico [suo charisssimo]1 . Zürich.

humanistisch gebildete Theologe eng den Wittenbergern, insbesondere Melanchthon an. 1523 wurde er nach Breslau berufen, wo er - ab 1525 mit Hilfe von Ambrosius Moibanus - die Reformation gemäß Luthers Lehre durchführte. — Lit.: Georg Kretschmar, in: NDB IX 7f; Michael Erbe und Peter G. Bietenhoiz, in: Contemporaries II 187; Martin Seils, in: TRE XV 260-263; Franz Machilek, in: LThK ³ V 64f.