[1308]
Autograph: Zürich StA, E II 340, 324r.—325r. (Siegelspur) Ungedruckt
Hat Bullingers Brief vom 30. Juli am 6. September erhalten; ist glücklich darüber, daß ihm
[ein längerer Aufenthalt] gewährt wurde, und verspricht, seinem Wunsch nachzukommen.
Stimmt seinem Ratschlag bezüglich [des "Onomastikon" von] Pollux zu; will sich auf eine
anspruchslose Übersetzung beschränken. Beantwortet seine Frage nach [Béat]Comte, der als
Arzt oft abwesend ist, weshalb Gwalther nun als Schüler von Claude Chanisieu in Morges
studiert, wo er auch seine Französischkenntnisse vertieft. Martin Peyer teilt aus Wittenberg
Nachrichten über die englische Kirche mit, die einem Brief von [Alexander]Alesius an Philipp
[Melanchthon] entnommen sind; er berichtet über die [Sechs] Artikel, die Reaktionen von
Latimer, [Shaxton], Crome, Taylor und Cranmer sowie über die Flucht des Alesius. Gwalther
ist besorgt um Nicholas [Partridge] und [Nicholas] Eliott. Es gibt Gerüchte über eine Heirat
des Kaisers und der englischen Prinzessin Maria, Truppenansammlungen in Frankreich, einenBriefe_Vol_09-214 arpa
englischen Angriff auf die Picardie und eine Heirat zwischen der Infantin [Maria] und [Karl
von Orléans]; Gwalther sieht sich in seinen Hoffnungen auf [Heinrich VIII.]getäuscht, doch
tröstet ihn die Beständigkeit von Gottes Wort. In Morges mußten die Priester am 31. August
öffentlich Rechenschaft über ihren Glauben ablegen; einer von ihnen wurde ausgewiesen,
während die übrigen zwei Wochen Bedenkzeit erhielten; nun hört das Volk vermehrt auf das
Wort Gottes. In Frankreich hat König [Franz I.]die untergeordneten Richter zu Todesurteilen
ermächtigt und den Angeklagten jede Berufungsmöglichkeit genommen. Gwalther möchte sein
Französischstudium fortsetzen und erinnert an seine Bitte um Geld für den Winter. Grüße.
Gratiam et pacem a domino.
Literas tuas 30. iulii scriptas 1 , pater humanissime, sexto septembris accepi; quas quanta spe et metu susceperim, enarrare vix queo, lectae autem laetitiam vix credendam attulere. Nunquam enim tantum quam nunc me timuisse scias, tuae tamen humanitati fretus id, quod sperabam, assecutus sum 2 . Curabo denique, ut hoc, quod paterno plane affectu petis, filiali quoque amore a me praestetur, et errorem hunc ut compensare possim, videbo.
Gratum fuit, quod de Polluce 3 das consilium, et idem sane non semel iam a me cogitatum est. Author enim est non tam ipse per se obscurus quam temporum iniuria depravatus, in quo restituendo cum multi frustra laborarint, mea haec interpretationis qualiscunque opera facilius veniam merebitur. Cum enim non aliud quam dictionarium sit, ut verbo verbum reddam, conor, ut a pueris etiam vel mediocriter Graece doctis possit intelligi.
Comes 4 quis nam sit, ignoras, quem nunc Vireti in verbi ministerio collegam esse scias, virum doctum et Tigurini nominis (quantum extrinsecus iudicari potest) studiosissimum. Verum cum medicinae quoque greek occupatus frequentius peregre quam domi sit, cum illo cohabitare vix fuit commodum, et (ut ante etiam scripsi 5 ) in Morgiis brevissimo spatio a Losanna distantibus versor apud Claudium Chanisium 6 , eius loci ludimagistrum, cuius eruditio et Gryneo et omnibus Argentinensium doctis est probatissima. Exercemur nos indies disputationibus e scripture locis petitis, deinde et crebra lectione non infrugifera. Cohabitat huic et alius Gallus nobilis 7 , qui olim in regia curia advocatum, nunc a ob evangelii cognitionem apud nos exulem agit. Hic in Gallicae linguae (cuius ipse orator est doctissimus) institutione nunquam non adest, quam satis foeliciter et sine magno temporis dispendio perdisco.
Nova, quae memoratu digna partimque deploranda et partim gaudio prosequenda videntur, sunt haec:
Briefe_Vol_09-215 | arpa |
---|
Venerunt ad me hisce diebus Martini Peyer e Witemberga literae 8 , qui Anglicanae ecclesiae statum hisce verbis ex Alesii 9 Angli ad Philippum 10 missa epistola 11 desumptis b (nam ipse Philippi convictor est) sic describit: Mandat sub poena capitali rex Angliae hos quinque articulos 12 : 1. De transsubstantiatione necessario credenda. 2. De una tantum specie porrigenda laicis. 3. De auriculari confessione et enumeratione peccatorum necessaria. 4. De coniugio sacerdotum, quod asserunt esse contra legem dei, et omnia matrimonia contracta dissolvenda esse ante 12. iulii sub poena capitali. 5. De votis monasticis, quae obligant etiam ante aetatem facta. Contradicentibus additae sunt poenae hereseos et crimen laesae maiestatis. Comburuntur libri inventi, et fugere volentes retra-|| 324v. huntur. Non subscripserunt d. Latimerus 13 , episcopus Worcestriae, episcopus Sarisbriensis 14 , d. Cromerus 15 et d.
Briefe_Vol_09-216 | arpa |
---|
Dalerus 16 ; sed Cantuariensis 17 subscripsit, et nunc poenitet eum facti 18 . Halesius habitu militari evasit et nunc Hamburgi est 19 .
Vides, pater charissime, miserum ecclesiae huius statum. Metuo sane de bonis omnibus, imprimis de Nicolai 20 nostri et Elioti 21 salute, quorum conditio non talis est, ut latere possint, pietas autem sanctior, quam ut impiis impii regis decretis astipulentur. Certi tamen aliquid ex hisce nundinis 22 audiemus.
Fama praeterea constans fertur imperatorem 23 Angli filiam Mariam duxisse 24 . In Gallia milites confluunt regis 25 imperio et iussu, insciis tamen omnibus in quem finem. Sunt autem, qui Anglum aliquid contra Picardiam moliri asserant. Caesaris filiam Galli filius ducet 26 , et sic impiorum catena et
Briefe_Vol_09-217 | arpa |
---|
impietatis cyclopaedia 27 absolvetur consilio et auxilio tricipitis Romanae bel- 28 , cui, ut hoc efficere conaretur, spiritus ille suus, diaboli scilicet, iam dudum consilia suppeditavit. Idem autem ille spiritus, qui domini verbo immorigeros seducit, eosdem in commentas poenas abripiet. Video nunc verum, quod non credenti multi praedicarunt, Angliae regem non tam Christi amore quam pontificis odio omnem hanc in Anglia tragoediam exercuisse. Vera domini sententia, quae omnem hominem mendacem esse pronunciat 29 . Solatur autem me et eiusdem nostri domini verbum, qui omnem carnem foenum et proinde fragilem corruptionique proximam dicit, domini autem verbum in aeternum mansurum promittit 30 .
Pridie cal[endas]septembris 31 Bernensium iussu et imperio omnes papisticae religionis sacrifici, qui Morgiis hactenus victitarunt et stipendio solito (quemadmodum et apud nos fit) sustentati sunt, fidei c suae rationem publice dare coacti sunt. Non defuerunt enim inter illos, qui clanculariis concionibus plurimos, imo omnem plebem non tam a Bernensium dominio quam a Christi religione seducere conati sunt. Vidisses sane tragoediam non ridiculam minus quam iucundani. Stabat in suggestu concionator urbis 32 , vir doctissimus, qui fidei rationem exquirebat. Huic latus cingebat in eodem suggestu stans praefectus urbis 33 natione Gallus 34 , qui immorigeris subitum exilium minitabatur. Stabat ab altera parte urbis scriba 35 omnium responsa adnotans. Primus sacrifecum 36 de omnibus dubitabat, utpote qui ante non alius quam Penelopae sponsus fuerat 37 . Secundus non dubitabat modo, sed ne minimam quidem suae religionis rationem afferre poterat; quantum autem in illo ignorantiae, tantum etiam inerat arrogantiae, impudentiae et impietatis. ||325r. Sacrosanctam enim et Romanam (ut ipse aiebat) ecclesiam se nunquam derelicturum affirmabat eiusque incolumitatem et propagationem semper quaesiturum. Hic itaque statim sarcinas colligere, Bernensium agro intra octiduum excedere aut capitis supplitium expectare iussus est. Reliquis, qui
Briefe_Vol_09-218 | arpa |
---|
etiam dubitantes nihil certi de ince[r]ta d sua religione promere poterant, duarum septimanarum terminu[s]e datus est, ut secum deliberent, quid nam salva conscientia responsuri sint. Fuit antehac populus satis rebellis non tam Bernensibus quam Christo, nunc vero horum nebulonum perfidam impietatem detectam videns cristas nonnihil demittit 38 et in domini verbi auscultatione est frequentior. Fiet mox brevi idem in omnibus Sabaudiae 39 ecclesus.
In Gallia sic persecutio fervet, ut anteacta contra christianam religionem facinora iocus videantur, si cum his, quae nunc fiunt, comparentur. Potestas enim a rege omnibus data est urbibus, praefectis vel minimi gradus nobilibus, ut de minima quoque suspitione quemvis in vincula coniicere et condemnare possint sine provocatione ad alterum iudicem, adeo ut etiam minimis infimisque iudicibus morti addicere liceat 40 . Reus vero iam condemnatus provocationis locum nullum habet.
Quod autem amplius scribam, nunc nihil est. Quantum enim mea attinet negotia, non ea solum, sed et me totum tibi committam; tu, quod optimum videbitur, statuito. Hoc solum precor (si non inutile fuerit), ut hoc mihi impetrare liceat, quo Gallicae linguae satis foeliciter coeptae cognitionem perfectiorem per vos percipere queam. Ego, quantum in me erit, videbo, ne vel hoc vel aliud studium meum sine patriae utilitate susceptum videatur. Nummos, de quibus nuper scripsi 41 , percuperem, ut mittere posses; urget enim necessitas, et hyemis tempus iam appropinquat.
Salvum te cupit omnis studiosorum, qui apud nos est, coetus. Salutabis et tu nomine meo universam tuam familiam cum uxore 42 et matre 43 . Vale, humanissime pater, deusque te nobis diu servet incolumem.
Morgiis, 3. idus septembris 1539.
Tui observantissimus
Rodolphus Gvaltherus.
[Adresse auf der Rückseite:] Eruditione et pietate clarissimo viro d. Heinrycho Bullingero, vigilantissimo Tigurinae ecclesiae episcopo, patri suo imprimis observando. Z[üric]h f . d-e Rand beschädigt.